شرکت تعاونی زمانی شکل می‌گیرد که فعالین یک صنف تصمیم بگیرند جهت تسهیل‌بخشی به برخی از امور مربوط به تولید و توزیع یک شرکت تأسیس کنند.
تعریف شرکت تعاونی
در مادۀ ۱۷ قانون بخش تعاونی، شرکت تعاونی اینطور تعریف شده است:
« شرکت تعاونی، شرکتی است که تمام یا حداقل ۵۱ درصد از سرمایۀ آن به‌وسیلۀ اعضا در اختیار شرکت تعاونی قرار گیرد و وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت و تحت پوشش دولت، بانک‌ها، شهرداری‌ها، شوراهای اسلامی کشوری، بنیاد مستضعفان و سایر نهادهای عمومی می‌توانند جهت اجرای بند ۲ اصل ۴۳ از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگری از قبیل مشارکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره، اجاره به شرط تملیک، بیع شرط، فروش اقساطی و صلح، اقدام به کمک در تأمین یا افزایش سرمایۀ شرکت‌های تعاونی نمایند؛ بدون آنکه عضو باشند.»
بنابراین می‌توان گفت که یکی از تفاوت‌های شرکت تعاونی با دیگر شرکت‌ها هدف از تأسیس آن است. به این صورت که بر خلاف شرکت‌های سهامی خاص و عام و…، که هدفشان کسب سود بیشتر است، هدف اصلی شرکت تعاونی «رسیدگی و بهبود وضع اقتصادی و رفاهی شرکا و نیز تأمین نیازهای خاص آن‌ها» است.
در تعریف این شرکت به صراحت ذکر شده است که توسط اشخاص حقیقی و برای فعالیت در امور مربوط به تولید و توزیع، در راستای اهداف مشخص‌شده در قانون بخش تعاونی تشکیل می‌شود.
شرکت تعاونی همان‌گونه که از عنوانش پیداست، متشکل از افرادی است که به قصد همکاری و تعاون برای پیشبرد هدفی خاص شکل گرفته است. براساس برخی از آمارها، در میان تمام شرکت‌های ثبت‌شده در کشور، میزان ثبت شرکت تعاونی پس از شرکت‌های سهامی خاص و مسئولیت محدود، در رتبۀ سوم قرار دارد.
ویژگی اعضای تعاونی
در قوانین مربوط به تشکیل تعاونی‌ها، نکات خاصی دربارۀ اعضای تعاونی‌ها و نیز نحوۀ عضویت آن‌ها ذکر شده است. این در حالی است که در بسیاری از شرکت‌ها اصلاً دربارۀ اعضاصحبتی نشده است یا اگر پرداخته شده قوانین مربوط به آن بسیار کم و ساده است.
برای تأسیس هرکدام از انواع شرکت‌های تعاونی (شرکت تعاونی تولید و شرکت تعاونی توزیع) حداقل باید هفت نفر به‌عنوان متقاضی برای مشارکت در تأسیس شرکت وجود داشته باشند. نکته‌ای که باید درخصوص اعضای شرکت تعاونی به آن توجه کرد این است که برخلاف شرکت‌های سهامی خاص و مسئولیت محدود اعضای شرکت تعاونی نمی‌توانند دارای شخصیت حقوقی باشند. این موضوع به صراحت در مادۀ ۸ قانون بخش تعاونی ذکر شده است.
نکتۀ قابل‌توجه دیگر در شرکت‌های تعاونی، دربارۀ نحوۀ رأی‌دادن اعضا است. در بسیاری از شرکت‌ها اعتبار آرای هریک از رأی‌دهندگان به میزان سرمایه یا سهم آن‌هاست، این در حالی است که در شرکت‌های تعاونی، اعتبار آرای همۀ اعضا وزنی یکسان دارد و رأی هیچ‌کس بر دیگری برتری ندارد.
به بیانی ساده، در شرکت‌های تعاونی بدون در نظر گرفتن میزان سرمایه یا تعداد سهام، هر یک از اعضای تعاونی دارای یک حق رأی است و تمامی آرا به یک میزان اعتبار و ارزش دارد. به این اصل در شرکت تعاونی، اصل «هر عضو یک رأی» گفته می‌شود.
مسئلۀ دیگری که باید به آن توجه کرد مربوط به مسئولیت اعضا در قبال موضوع انحلال تعاونی، اداغام تعاونی و تصفیۀ تعاونی است.
در یکی از تبصره های مادۀ ۵۴ قانون بخش تعاونی به صراحت قید شده است که چنانچه قرار بر انحلال تعاونی باشد، مسئولیت هریک از اعضای تعاونی در برابر استرداد امتیازات و اموالی که از منابع عمومی دولتی و بانک‌ها در اختیار تعاونی قرار گرفته شده است، تضامنی خواهد بود.
اهداف شرکت‌های تعاونی
مطابق با قوانین مربوط به ثبت شرکت تعاونی، در قانون تجارت اهداف مشخصی برای شرکت‌های تعاونی وضع گردیده است که تمامی شرکت‌های تعاونی ملزم به رعایت آن‌ها هستند.
- ایجاد بستر مناسب و فراهم‌کردن شرایط و امکانات لازم جهت ایجاد و دستیابی به اشتغال کامل؛
- تأمین وسایل مورد نیاز افرادی که توانایی کار دارند اما به‌دلیل نداشتن وسایل و ابزار کار بیکار شده‌اند؛
- جلوگیری از تبدیل‌شدن دولت به کارفرمای مطلق؛
- توسعه و تشویق به مشارکت و تعاون در میان عموم مردم و تحکیم امر تعاون در میان آن‌ها؛
- ممانعت از تمرکز ثروت نزد افراد و گروهای خاص در راستای تحقق راستین عدالت اجتماعی؛
- قرارگیری تمامی منابع لازم در اختیار نیروی کار و تشویق آن‌ها به بهره‌برداری مستقیم و از نتایج حاصل از کار خود؛
- تلاش در راستای پیشگیری از ایجاد انحصار، احتکار، وجود یا افزایش تورم و ضرر به دیگران.
ارکان اصلی شرکت تعاونی
شرکت تعاونی نیز مشابه سایر شرکت‌ها، دارای بخش‌ها و ارکان متفاوتی است که تحقق اهداف تعاونی را ممکن می‌سازد. به‌طور کلی یک شرکت تعاونی دارای سه رکن اصلی است: مجمع عمومی، هیئت‌مدیره و بازرس یا بازرسان.
مجمع عمومی
مجمع عمومی یکی از جلساتی است که با حضور تمامی اعضای تعاونی یا نمایندگان آن‌ها در فواصل مختلف و به فراخور نیاز به دو صورت عادی و فوق‌العاده برگزار می‌شود. هدف از برگزاری هر یک از این مجامع تا حدی با یکدیگر تفاوت دارند.
برخی از وظایف اصلی مجمع عمومی عادی را می‌توان چنین نام برد:
- انتخاب هیئت مدیره، بازرس یا بازرسان تعاونی؛
- رسیدگی به ترازنامۀ تعاونی؛
- حسابرسی سود و زیان و گزارش‌های مالی تعاونی؛
- تصویب بودجۀ سالیانۀ تعاونی؛
- تعیین سیاست‌ها و خط مشی کلی تعاونی و… .
در مقابل برخی از وظایف اصلی مجمع عمومی فوق‌العاده به ترتیب زیر است:
- اتخاذ تصمیم در خصوص افزایش یا کاهش سرمایۀ تعاونی؛
- تصمیم گیری جهت انحلال تعاونی و… .
هیئت‌مدیره
هیئت‌مدیرۀ تعاونی که مسئولیت اداره امور تعاونی را بر عهده دارند، دارای حداقل ۳ و حداکثر ۷ نفر عضو است که باید از میان اعضای تعاونی انتخاب شوند.
برخی از وظایف اصلی هیئت‌مدیره عبارت است از:
- اجرای کامل مفاد اساسنامه؛
- اجرای تصمیمات اتخاذشده در مجامع عمومی؛
- تهیۀ صورت‌ها و گزارش‌های مالی جهت ارائه به مجامع عمومی؛
- دعوت از مجامع عمومی؛
- نظارت بر فعالیت‌ها و امور جاری تعاونی؛
- عزل و نصب و پذیرش استعفای مدیر عامل و… .
بازرس یا بازرسان
بازرس یا بازرسان تعاونی توسط مجمع عمومی عادی انتخاب می‌شوند و وظیفۀ نظارتی تعاونی را بر عهده دارند. بازرس یا بازرسان تعاونی دارای وظایفی به شرح ذیل هستند:
- نظارت بر عملکرد هیئت مدیره؛
- نظارت بر اجرای صحیح تصمیمات اتخاذشده در مجامع عمومی؛
- نظارت بر اجرای صحیح مفاد اساسنامه؛
- بررسی صحت گزارش‌ها و صورت‌های مالی تعاونی؛
- رسیدگی به شکایات احتمالی اعضا از نحوۀ عملکرد و مدیریت هیئت‌مدیره.
بازرس پس از بررسی تمامی موارد فوق، موظف است تا گزارش‌های خود را در جلسات مجمع ارائه دهد.
قوانین عمومی شرکت‌های تعاونی
برای ثبت یک شرکت تعاونی پیش از هر اقدامی ابتدا باید از قوانین و مقررات مربوط به آن آگاه شوید تا بتوانید بهترین تصمیم را اتخاذ کنید.
در بند ه مادۀ ۳ از قوانین شرکت‌های تعاونی قوانین و مقررات عمومی حاکم بر شرکت‌های تعاونی بیان شده است. این قوانین به شرح ذیل است:
- پرداخت نقدی حداقل یک‌سوم (ثلث) سرمایۀ شرکت تعاونی؛
- هیئت مؤسس موظف است تا حداقل دوسوم سهام را خریداری یا تعهد نماید؛
- تمامی سهام شرکت با نام می‌باشد که قابلیت تقسیم را ندارند و بهای آن باید نقداً پرداخت گردد؛
- در انتخابات مجامع عمومی، تمامی اعضا (شرکا و غیرشرکا) تنها دارای یک حق رأی می‌باشند؛
- اداره و مدیریت تعاونی بر ذمۀ هیئت‌مدیرۀ انتخاب‌شده می‌باشد.
انواع شرکت‌های تعاونی در ایران
در هر کشور و با توجه به قوانین حاکم بر آن، ممکن است تأسیس برخی تعاونی‌ها ممنوع باشد یا اینکه تعاونی‌های متفاوتی اجازۀ فعالیت داشته باشند. در ایران تعاونی‌های متفاوتی براساس نوع گرایش و حوزۀ فعالیتی آن‌ها وجود دارد. در زیر می‌توانید انواع شرکت‌های تعاونی در ایران را مشاهده کنید. (اینفوگرافیک)
- تعاونی کشاورزی
- تعاونی صنعتی
- تعاونی معدنی
- تعاونی خدماتی
- تعاونی مسکن
- تعاونی فرش دستباف
- تعاونی تأمین‌کننده نیاز تولیدکنندگان
- تعاونی تأمین‌کننده نیاز مصرف‌کنندگان
- تعاونی اعتبار
- تعاونی حمل و نقل
- تعاونی چند منظوره
- تعاونی منابع طبیعی
- تعاونی مصرف
- تعاونی روستایی
تأسیس هرکدام از این شرکت‌ها قوانین خاصی دارد که آگاهی از آن‌ها و آشنایی با هرکدام از قوانین نیازمند حداقل یک فرد متخصص در کنار شرکا است. چنانچه شما و شرکایتان تصمیم دارید شرکتی تعاونی تأسیس کنید کارشناسان پارسه در کنار شما هستند تا شما را به اهدافتان برسانند.
