شرکت تعاونی زمانی شکل می‌گیرد که تعدادی از فعالین در یک صنف تصمیم بگیرند جهت تسهیل بخشی به برخی از امور مربوط به تولید و توزیع به تشکیل یک شرکت اقدام نمایند.
یکی از نکات با اهمیت در ثبت شرکت تعاونی، تفاوت هدف از تاسیس آن با بسیاری از شرکت‌های دیگر است. به این صورت که بر خلاف شرکت‌های سهامی خاص و عام و…، که هدفشان کسب سود بیشتر است، هدف اصلی شرکت تعاونی رسیدگی و بهبود وضع اقتصادی و رفاهی شرکا و نیز تامین نیازهای خاص آن‌هاست.
شرکت تعاونی شرکتی است که در تعریف آن به صراحت قید می‌شود که توسط اشخاص حقیقی و به جهت فعالیت در امور مربوط به تولید و توزیع، در راستای اهداف مشخص شده در قانون بخش تعاونی تشکیل می‌شود. شرکت تعاونی همان‌گونه که از عنوانش پیداست، متشکل از افرادی است که به قصد همکاری و تعاون برای پیشبرد هدفی خاص شکل گرفته است. بر اساس برخی از آمارها، در میان تمامی شرکت‌های ثبت شده در کشور، میزان ثبت شرکت تعاونی پس از شرکت‌های سهامی خاص و مسئولیت محدود، در رتبه سوم قرار دارد.
در ثبت شرکت تعاونی که به طور کلی دارای دو نوع تعاونی تولید و تعاونی توزیع می‌باشد، حداقل ۷ نفر متقاضی نیاز است. نکته‌ای که باید در خصوص اعضا به آن اشاره شود این است که بر خلاف شرکت‌های سهامی خاص و مسئولیت محدود که امکان عضویت اعضای حقوقی نیز وجود داشت، در بین اعضای شرکت تعاونی، وجود اشخاص حقوقی ممنوع می‌باشد.
یکی از نکات مهم دیگر در خصوص شرکت‌های تعاونی، موضوع انحلال تعاونی، ادغام تعاونی و تصفیه تعاونی می باشد که در این مقاله به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت.
دو نکته در خصوص اعضای تعاونی
در قوانین مربوط به تشکیل تعاونی‌ها، نکات خاصی در خصوص اعضا تعاونی‌ها و نیز نحوه عضویت آنها به صراحت کامل بیان شده است. این در حالی است که در بسیاری از شرکت‌ها به این روشنی در خصوص اعضا، برخی وظایف و نحوه عضویت پرداخته نشده است.
نکته اول : در ماده ۸ قانون بخش تعاونی که در خصوص ممنوعیت اشخاص حقوقی در ثبت شرکت تعاونی می‌باشد، به صراحت به این نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: «عضو در شرکت‌های تعاونی، شخصی است حقیقی». یعنی اینکه عضویت اشخاص حقوقی ممنوع بوده و تنها اشخاص حقیقی حق عضویت دارند.
نکته دوم : نکته قابل توجه دیگر در شرکت‌های تعاونی، در خصوص نحوه رای دادن اعضای آن می‌باشد. در بسیاری از شرکت‌ها اعتبار آرای هر یک از رای دهندگان به میزان سرمایه یا سهم آن‌هاست، این در حالی است که بر خلاف این شرکت‌ها، در شرکت‌های تعاونی، اعتبار آرای رای دهندگان با یکدیگر تفاوتی ندارد.
به بیانی ساده در شرکت‌های تعاونی، بدون در نظر گرفتن میزان سرمایه و یا تعداد سهام، هر یک از اعضای تعاونی دارای یک حق رأی بوده و تمامی آرا به یک میزان دارای اعتبار و ارزش می‌باشند، به این اصل در شرکت تعاونی، اصل «هر عضو یک رأی» گفته می‌شود.
نکته سوم : نکته دیگر در خصوص اعضای شرکت های تعاونی، مربوط به مسئولیت آنها در قبال موضوع انحلال تعاونی، اداغام تعاونی و تصفیه تعاونی می باشد. به این صورت که در یکی از تبصره های ماده ۵۴ قانون بخش تعاونی به صراحت قید شده است که، چنانچه قرار بر انحلال تعاونی باشد، مسئولیت هر یک از اعضای تعاونی در برابر استرداد امتیازات و اموالی که از منابع عمومی دولتی و بانک‌ها در اختیار تعاونی قرار گرفته شده است، تضامنی می باشد.
تعریف شرکت تعاونی در ماده ۱۷ قانون بخش تعاونی
قانون حاکم بر تجارت هر کشوری، برای فعالیت تجاری و غیرتجاری شرکت‌هایی که در آن تاسیس و به ثبت می‌رسند، قوانین و شرایطی را وضع می‌نماید که تمامی افراد متقاضی ثبت شرکت و نیز تمامی شرکت‌های ثبت شده ملزم به رعایت کلیه‌ی مفاد آن می‌باشند. این قوانین که تحت عنوان قوانین تجارت شناخته می‌شوند، برای شرکت‌های تعاونی، مشابه تمامی شرکت مجاز، تعریف مشخصی را ارائه نموده است تا متقاضیان ثبت شرکت تعاونی، به خوبی در جریان باشند که قرار است نسبت به تاسیس چه نوع شرکتی اقدام نمایند.
در ماده ۱۷ قانون بخش تعاونی در تعریف شرکت تعاونی چنین آمده است :
شرکت تعاونی، شرکتی است که تمام یا حداقل ۵۱ % سرمایه‌ی آن به وسیله‌ی اعضا در اختیار شرکت تعاونی قرار گیرد و وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت و تحت پوشش دولت، بانک‌ها، شهرداری‌ها، شوراهای اسلامی کشوری، بنیاد مستضعفان و سایر نهادهای عمومی می‌توانند جهت اجرای بند ۲ اصل ۴۳ از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر از قبیل مشارکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره، اجاره به شرط تملیک، بیع شرط، فروش اقساطی و صلح، اقدام به کمک در تأمین یا افزایش سرمایه‌ی شرکت‌های تعاونی نمایند؛ بدون آنکه عضو باشند.
اهداف شرکت‌های تعاونی
مطابق با قوانین مربوط به ثبت شرکت تعاونی، در قانون تجارت اهداف مشخصی برای شرکت‌های تعاونی وضع گردیده است که تمامی شرکت‌های تعاونی ملزم به رعایت و عدم تخطی از انجام آنها می‌باشند.
- ایجاد بستر مناسب و نیز فراهم نمودن شرایط و امکانات مورد نیاز به جهت ایجاد و دستیابی به اشتغال کامل
- تامین وسایل مورد نیاز افرادی که توانایی کار دارند، اما به دلیل نداشتن وسایل و ابزار کار، بیکار شده‌اند
- جلوگیری از تبدیل شدن دولت به کارفرمای مطلق
- توسعه و تشویق به مشارکت و تعاون در میان عموم مردم و تحکیم امر تعاون در میان آنها
- ممانعت از تمرکز ثروت در دست افراد و گروهای خاص، در راستای تحقق راستین عدالت اجتماعی
- قرارگیری تمامی منابع لازم در اختیار نیروی کار و تشویق آنها به بهره‌برداری مستقیم و از نتایج حاصل از کار خود
- تلاش در راستای پیشگیری از ایجاد انحصار، احتکار، وجود یا افزایش تورم و ضرر به دیگران
ارکان اصلی شرکت تعاونی
شرکت تعاونی نیز مشابه سایر شرکت‌ها، از بخش‌های مختلفی شکل گرفته است که تحقق اهداف تعاونی مستلزم انجام دقیق وظایف توسط هر یک از این بخش‌ها به عنوان رکن‌های تشکیل دهنده تعاونی می‌باشد.
یک شرکت تعاونی به طور کلی دارای سه رکن می‌باشد که در ادامه به بررسی هر یک خواهیم پرداخت.
مجمع عمومی
مجمع عمومی یکی از جلساتی است که با حضور تمامی اعضای تعاونی یا نمایندگان آنها در فواصل مختلف و به فراخور نیاز به دو صورت عادی و فوق العاده برگزار می‌گردد. با توجه به اینکه مجامع عمومی به دو صورت عادی و فوق العاده برگزار می‌گردد، هدف از برگزاری هر یک از این مجامع تا حدی با یکدیگر تفاوت دارند.
برخی از وظایف اصلی مجمع عمومی عادی را می‌توان چنین نام برد:
- انتخاب هیئت مدیره، بازرس یا بازرسان تعاونی
- رسیدگی به ترازنامه تعاونی
- حسابرسی سود و زیان و گزارش‌های مالی تعاونی
- تصویب بودجه سالیانه تعاونی
- تعیین سیاست‌ها و خط مشی کلی تعاونی
برخی از وظایف اصلی مجمع عمومی فوق العاده را می‌توان چنین نام برد:
- اتخاذ تصمیم در خصوص افزایش یا کاهش سرمایه تعاونی
- تصمیم گیری جهت انحلال تعاونی (در ادامه به طور مفصل به موضوع انحلال تعاونی، ادغام تعاونی و تصفیه تعاونی خواهیم پرداخت)
هیئت مدیره
هیئت مدیره تعاونی که مسئولیت اداره امور تعاونی را بر عهده دارند، دارای حداقل ۳ و حداکثر ۷ نفر عضو می‌باشند که باید از میان اعضای تعاونی ( شرکا ) انتخاب شوند.
برخی از وظایف اصلی هیئت مدیره را می‌توان چنین نام برد:
- اجرای کامل مفاد اساسنامه
- اجرای تصمیمات اتخاذ شده در مجامع عمومی
- تهیه صورت‌ها و گزارش‌های مالی جهت ارائه به مجامع عمومی
- دعوت از مجامع عمومی
- نظارت بر فعالیت‌ها و امور جاری تعاونی
- عزل و نصب و پذیرش استعفای مدیر عامل
بازرس یا بازرسان
بازرس یا بازرسان تعاونی توسط مجمع عمومی عادی انتخاب می‌شوند و وظیفه نظارتی تعاونی را بر عهده دارند. بازرس یا بازرسان تعاونی دارای وظایفی به شرح ذیل می‌باشند:
- وظیفه نظارت بر عملکرد هیئت مدیره
- وظیفه نظارت اجرای صحیح تصمیمات اتخاذ شده در مجامع عمومی
- وظیفه نظارت بر اجرای صحیح مفاد اساسنامه
- بررسی صحت گزارش‌ها و صورت‌های مالی تعاونی
- رسیدگی به شکایات احتمالی اعضا از نحوه عملکرد و مدیریت هیئت مدیره
بازرس پس از بررسی تمامی موارد فوق، موظف است تا گزارش‌های خود را در جلسات مجمع ارائه نماید.
قوانین عمومی شرکت‌های تعاونی
زمانی که قرار است تا نسبت به ثبت شرکت تعاونی اقدام نمایید، لازم است به طور کامل از قوانین و مقررات عمومی حاکم بر شرکت‌های تعاونی مطلع باشید تا بتوانید تصمیم بهتری را در خصوص تمایل به ثبت چنین شرکت‌هایی اتخاذ نمایید.
در بند “ه” ماده ۳ از قوانین شرکت‌های تعاونی به بیان قوانین و مقررات عمومی حاکم بر شرکت‌های تعاونی پرداخته شده است. این قوانین به شرح ذیل می باشند:
- پرداخت نقدی حداقل یک سوم (ثلث) سرمایه شرکت تعاونی
- هیئت موسس موظف هستند تا حداقل دو سوم سهام را خریداری و یا تعهد نمایند
- تمامی سهام شرکت با نام می‌باشد که قابلیت تقسیم را ندارند و بهای آن باید نقداً پرداخت گردد
- در انتخابات مجامع عمومی، تمامی اعضا (شرکا و غیر شرکا) تنها دارای یک حق رای می‌باشند
- اداره و مدیریت تعاونی بر ذمه هیئت مدیره انتخاب شده می‌باشد
شرایط ادغام تعاونی، انحلال تعاونی و تصفیه تعاونی
در برخی مواقع با توجه به شرایط خاص، ممکن است نیاز باشد تا نسبت به ادغام تعاونی، انحلال تعاونی و یا تصفیه تعاونی تصمیم گیری شود. انجام هر یک از این موارد نیاز شرایط و نیز رعایت قوانین خاص است. در فصل نهم از قوانین بخش تعاونی در مواد ۵۳ تا ۵۶ به موضوع ادغام، انحلال و تصفیه تعاونی پرداخته شده است، که در ادامه به بیان و بررسی این مواد خواهیم پرداخت.
با توجه به اهمیت این موضوعات، چنانچه پس از مطالعه این مطالب، سؤال و یا نیاز به راهنمایی خاصی در خصوص انحلال تعاونی، ادغام تعاونی و تصفیه تعاونی داشتید، کارشناسان پارسه با افتخار آماده ارائه راهنمایی‌های لازم به شما هستند.
ادغام تعاونی
در ماده ۵۳ قانون بخش تعاونی که در خصوص انحلال تعاونی است چنین آمده است :
شرکت‌های تعاونی می‌توانند در صورت تصویب مجامع عمومی فوق‌العاده و طبق مقررات آیین‌نامه اجرایی این قانون با یکدیگر ادغام شوند.
تبصره : صورت‌جلسات مجامع عمومی فوق‌العاده تعاونی‌های ادغام شده منظم به مدارک مربوط باید حداکثر ظرف مدت دو هفته برای ثبت به اداره ثبت شرکت‌ها تسلیم شده و خلاصه تصمیمات به اطلاع کلیه اعضاء و بستانکاران برسد.
انحلال و تصفیه تعاونی
در مواد ۵۴ تا ۵۶ قانون بخش تعاونی به تشریح نحوه انحلال و تصفیه شرکت‌های تعاونی پرداخته شده است که در ادامه بیان آنها خواهیم پرداخت.
در ماده ۵۴ قانون بخش تعاونی، به صراحت مشخص گردیده است که در شرایط ذیل، شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی منحل می‌شوند:
۱ – تصمیم مجمع عمومی فوق‌العاده
۲ – کاهش تعداد اعضاء از حد نصاب مقرر در صورتی که حداکثر ظرف مدت ۳ ماه تعداد اعضاء به نصاب مقرر نرسیده باشد
۳ – انقضای مدت تعیین شده در اساسنامه مربوط در صورتی که در اساسنامه مدت تعیین شده باشد و مجمع عمومی مدت را تمدید نکرده باشد
۴ – توقف فعالیت بیش از یک سال بدون عذر موجه
۵ – عدم رعایت قوانین و مقررات مربوطه پس از ۳ بار اخطار کتبی در سال به وسیله وزارت تعاون بر طبق آیین‌نامه مربوطه
۶ – ورشکستگی طبق قوانین مربوطه
تبصره ۱: پس از اعلام انحلال و ثبت بلافاصله آن در اداره ثبت محل، تصفیه طبق قانون تجارت صورت می‌گیرد
تبصره ۲ : در بندهای دوم و چهارم و پنجم وزارت تعاون بلافاصله طبق آیین‌نامه مربوطه انحلال تعاونی را به اداره ثبت محل اعلام می‌نماید
تبصره ۳ : اعلام نظر وزارت تعاون در مورد بندهای ۴ و ۵ در دادگاه صالح قابل شکایت و رسیدگی می‌باشد
تبصره ۴ : کلیه امتیازات و اموالی که از منابع عمومی دولتی و بانک‌ها در اختیار تعاونی قرار گرفته با انحلال آن باید مسترد شود. مسئولیت اعضاء تعاونی در این مورد تضامنی است.
در ماده ۵۵ قانون بخش تعاونی، ذکر گردیده که چنانچه مجمع عمومی فوق العاده و یا وزارت تعاون رای به انحلال تعاونی دهد، طی مدت یک ماه سه نفر جهت تصفیه امور تعاون انتخاب و به اداره تعاون معرفی می‌شوند که وظیفه دارند تا طبق قانون و آیین‌نامه مربوطه نسبت به تصفیه امور تعاونی اقدام نمایند.
ماده ۵۶ قانون بخش تعاونی اشاره به تعهدات تعاونی در مقابل سرمایه و اموال و امتیازات اخذ شده دارد. در این ماده قید شده است که قبل از انحلال نیاز است تا تمامی این تعهدات اجرایی شوند.
انواع شرکت‌های تعاونی در ایران
عمدتاً در هر کشور و با توجه به قوانین حاکم بر آن، ممکن است تاسیس برخی تعاونی‌ها دارای ممنوعیت باشد و یا اینکه تعاونی‌های متفاوتی تاسیس گردند. در ایران تعاونی‌های متفاوتی بر اساس نوع گرایش و حوزه فعالیتی آنها وجود دارد. در این قسمت و به عنوان بخش پایانی، قصد داریم تا شما را با انواع و اقسام شرکت تعاونی در ایران برحسب گرایش آنها آشنا کنیم.
- تعاونی کشاورزی
- تعاونی صنعتی
- تعاونی معدنی
- تعاونی خدماتی
- تعاونی مسکن
- تعاونی فرش دستباف
- تعاونی تأمین‌کننده نیاز تولیدکنندگان
- تعاونی تأمین‌کننده نیاز مصرف‌کنندگان
- تعاونی اعتبار
- تعاونی حمل و نقل
- تعاونی چند منظوره
- تعاونی منابع طبیعی
- تعاونی مصرف
- تعاونی روستایی
در پایان امیدواریم توانسته باشیم اطلاعات مفیدی را در خصوص ثبت شرکت تعاونی با شما به اشتراک گذاشته باشیم. چنانچه در خصوص انحلال تعاونی، ادغام تعاونی و تصفیه تعاونی نیاز به مشاوره یا راهنمایی خاصی دارید، کارشناسان ما آماده پاسخگویی به شما هستند.
